Bu sorulara cevap verebilmek, bu soruların cevabını alabilmek amacıyla çeşitli standartlar belirlenerek Creative Commons lisanları oluşturulmuştur. Creative Commons; daha adil, erişilebilir ve yenilikçi bir dünya oluşturmak için bilgi ve yaratıcılığınızı yasal olarak paylaşmamıza yardımcı olur. Kanunların oluşturduğu geleneksel "tüm hakları saklıdır" yapısı içinde bir denge oluşturur. Bireysel yaratıcılardan büyük şirket ve kurumlara kadar herkesin yaratıcı eserlerine basit, standartlaştırılmış bir yol ile telif izni vermesini sağlar.
Özetle; bu lisanslar aracılığı ile eserinizi kullanan kişilere;
Orijinal eserden alıntı yaptıkları sürece, eserinizi dağıtma, karıştırma, ince ayar yapma ya da üzerine çalışma haklarını,
Atıf yapıldığı sürece, eserin değiştirilmeden ticari ya da gayri-ticari dağıtım haklarını,
Sizi kaynak göstererek eserinizi indirme, değiştirmemek ve ticari amaçla kullanmamak kaydıyla paylaşma haklarını verebilirsiniz. Creative Commons bunlara benzer çeşitli lisans türleri sunmaktadır.
Örneğin; aşağıdaki resimden de görebileceğiniz gibi Google’da detaylı bir görsel araması yaparken kullanım hakları konusunda da filtre yaparak arama işlemini gerçekleştirebiliyoruz.
Google detaylı görsel aramada kullanım hakları konusunda aşağıdaki seçenekleri sunmaktadır:
- Lisansla filtrelenmemiş
- Kullanıma veya paylaşıma açık
- Ticari olarak bile kullanıma veya paylaşıma açık
- Kullanıma, paylaşıma veya değiştirilmeye açık
- Ticari olarak bile kullanıma, paylaşıma veya değiştirilmeye açık
Peki; herhangi bir arama sitesi, sitenizi ziyaret eden kişiler, yazınızı okuyanlar, ürünlerinizi, eserlerinizi inceleyenler sizin hangi hakları verdiğinizi nereden bilecek?
İşte yazımızın asıl konusu bu.
Kullanıcılara (ilgili kişilere) eserlerinizle ilgili kullanım haklarını nasıl bildiririz?
Kaç çeşit lisans var?
Hangi lisans türü için hangi işaret kullanılır?
İşaretlerin anlamları nedir?
Bu soruların cevabına geçmeden önce telif hakları lisansının katmanlarından bahsetmem gerekir.
Telif Haklarının 3 Katmanı
Kamu telif hakları lisanları kendine has ve ilerici "üç katlı" bir yapıya sahiptir.
1. Legal Kod: Her lisans tüm avukatların çok sevdiği bir dili kullanarak geleneksel bir lisanslama aracı ile başlar. Buna her lisansın Legal Kod katı diyoruz.
2. İnsan Tarafından Okunabilen Kod (Commons özet): Tüm eser sahipleri, eğitmenler ve bilim insanları avukat olmadıkları için, lisanslar normal insanların anlayabileceği şekilde de sunulmaktadır. Legal Kod'un kullancı dostu ara yüzü olarak da düşünebilirsiniz.
3. Makina tarafından okunabilen kod: Lisans tasarımın son katmanı arama motorları, kısacası makinalar tarafından algılanmayı sağlayan katmandır. Webde bir eserin hangi lisans altında paylaşıldığını anlamayı kolaylaştırmak için "makina tarafından okunabilen" bir versiyonu hazırlanmıştır. Yukarıda örneğini verdiğimiz Google, kullanım haklarına dikkat ederek görsel ararken bu katmanı kullanmaktadır.
Katmanları birlikte ele aldığımızda hem eser sahibinin hem eseri kullanacakların hem de webin anlayabileceği bir yapıda olduğunu görürüz.
LİSANS TÜRLERİ VE İŞARETLERİ
Yukarıdaki resimde lisans türleri sınırsızdan en sınırlıya doğru sıralanmıştır. Bu lisans türlerinin her birini tek tek ele alalım.
1. Atıf
CC BY
Lisans, kullanan kişilere orjinal eserden alıntı yaptıkları sürece, eserinizi dağıtma, karıştırma, ince ayar yapma, ya da üzerine çalışma haklarını verir. Bu sunulan en kullanışlı lisanstır. Bu lisans eserin mümkün olduğu kadar çok kullanılması ve yayılması için önerilir.
Lisans Özeti Görüntüle | Legal Kodu Göster
2. Atıf-AynıLisanslaPaylaş
CC BY-SA
Bu lisans eseri kullanan kişilere kendi eserlerini de aynı lisanla lisansladıkları sürece, karıştırma, ince ayar yapma ve üzerinde çalışma hakkı verir. Bu lisans genelikle "copyleft"ten bağımsız ve açık erişim yazılım lisansları ile karşılaştırılır. Wikipedia bu lisansı kullanmaktadır ve Wikipedia gibi içeriklerden ya da benzerlerinden yararlanan eserler için önerilmektedir.
Lisans Özeti Görüntüle | Legal Kodu Göster
3. Atıf-Türetilemez
CC BY-ND
Bu lisans, size atıf yapıldığı sürece, eserin değiştirilmeden ticari ya da gayri-ticari dağıtım hakkını verir.
Lisans Özeti Görüntüle | Legal Kodu Göster
4. Atıf-GayriTicari
CC BY-NC
Bu lisans, diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi karıştırarak farklı bir sürümünü oluşturmasına, ince ayar yaparak geliştirmesine ya da eserinizin üzerine inşa ederek kendi eserlerini oluşturmasına izin verir. Onların yeni eserleri gayri-ticari olmak ve size de atıfta bulunmak zorunda olmasına rağmen, onlar ortaya çıkan türetilmiş eserlerini aynı şartlar ile lisanslamak zorunda değildir.
Ben yazılarımda ve paylaşımlarında bu lisans türünü tercih ediyorum.
Lisans Özeti Görüntüle | Legal Kodu Göster
5. Atıf-GayriTicari-AynıLisanslaPaylaş
CC BY-NC-SA
Bu lisans diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi karıştırarak, ince ayar yaparak ya da geliştirerek kendi eserlerinde kullanmasına izin verir ve kullanılan eserin orijinal lisansının aynısı ile yeni ürünü lisanslamalıdır.
Lisans Özeti Görüntüle | Legal Kodu Göster
6. Atıf-GayriTicari-Türetilemez
CC BY-NC-ND
Bu lisan 6 lisans içinde en sınırlayıcı olandır. Eseriniz size alıntı vererek indirilebilir ya da paylaşılabilir ancak değiştirilemez ve ticari amaçla kullanılamaz.
Lisans Özeti Görüntüle | Legal Kodu Göster
Yukarıdaki 6 lisans dışında bir de “Tüm hakları tanınmıştır” anlamında Creative Commons Zero-CC0 (Kamu Malı Atfetme) işareti mevcuttur.
Hiçbir Hakkı Saklı Değildir
CC0
Bu lisans ile eserini ilişkilendiren kişi, eserini Kamu Malı olarak adar, tüm ilgili ve komşu haklar dâhil olmak üzere, telif haklarından kanunların izin verdiği sınırlarda dünya çapında feragat eder.
CC0’la paylaşılan bir eseri hiçbir izin almadan ticari amaçlar da dahi olmak üzere kopyalayabilir, düzenleyebilir, dağıtabilir ya da kullanabilirsiniz.
Özetle; Ticari kullanım için dahi ücretsizdir, atıfta bulunulmasına da gerek yoktur.
Örneğin CC0 ile paylaşılan Kamu Malı atfedilen Ücretsiz, Telifsiz Kullanılabilecek 13 Fotoğraf Sitesi’ne buradan ulaşabilirsiniz.
Aşağıdaki bağlantıyı kullanarak kendi paylaşım lisans türünüzü seçebilir, gerekli kodu oluşturarak istediğiniz yerde kullanabilirsiniz.
CC Lisansları ile ilgili buton ve ikonlar
Daha fazla bilgi için Creative Commons sitesini ziyaret edebilirsiniz.
