Merhabalar,
Daha önce "Açık Dergi Sistemi - Open Journal Systems (OJS)" konulu bir yazı yayımlamıştım ve bu yazı aracılığıyla siteme ulaşan ve benimle iletişime geçen bir çok kişinin aşağıdaki soruları ile karşılaştım:
- Akademik bir dergi nasıl kurulur?
- Dergiyi kim, nasıl kurar?
- Dergi için ISSN nereden, ne zaman alınmalıdır?
- Dergi kurmak ve yayımlamak için temel adımlar neler?
- Editoryal Süreç Yönetimi - Kitap ve Kitap Bölümü Yazımı için bu sistemi kullanabilir miyim?
Bu ve benzeri sorulara cevap vermek için bu yazıyı hazırlamış bulunmaktayım.
Dergi
Basılı ya da elektronik ortamda çeşitli periyotlarla yayımlanan belli konuların ele alındığı yayın türü dergi olarak adlandırılmaktadır. Genel olarak bakıldığında çok farklı dergi türleri mevcuttur. Dergiler genel olarak 2 başlıkta değerlendirilmektedir. Hakemli dergiler ve hakemsiz dergiler.
Popüler dergi diye de adlandırılan hakemsiz dergiler belli konular çerçevesinde genel okuyucuya hitap eden, içeriklerin hakemler yerine dergi yöneticileri ve editörleri tarafından değerlendirildiği; kısa, güncel bilgilerin yer aldığı, kaynak gösterme kriterlerinin çok sıkı olmadığı dergilerdir.
Akademik dergi, bilimsel dergi diye de adlandırılan hakemli dergiler ise popüler dergilerin aksine çok ciddi bir hakem değerlendirme sürecine, içerikleri oluşturma ve kaynak gösterme kriterlerine sahiptir.
Akademik dergiler; akademi dünyasının araştırmaları ve çalışmaları doğrultusunda elde edilen bulguların ve güncel gelişmelerin paylaşılmasına, duyurulmasına hizmet etmektedir. Akademik dergilerin genelde yılda 3 veya 4 kez çıkarıldığı görülmektedir ancak yılda 12 kez yani her ay bir sayı veya yılda bir sayı çıkaran dergiler de mevcuttur.
Akademik dergiler için makaleler genelde araştırmacılar tarafından yazılır, araştırma konusuna uygun olan dergilere gönderilir, hakem ve editör değerlendirme süreçlerinden geçer ve uygun bulunduğu takdirde yayımlanmasına karar verilir. Dergiler çeşitli kriterlere göre ulusal hakemli dergi veya uluslararası hakemli dergi statüsü kazanabilir.
Ulusal Hakemli Dergi
Editörü ve en az beş değişik üniversitenin öğretim üyelerinden oluşmuş danışmanlar grubu olan, bilimsel/sanatsal özgün araştırma makaleleri yayımlayan, yılda en az iki kez yayımlanan ve son beş yılda düzenli olarak basılıp dağıtımı yapılmış, üniversite kütüphanelerinde erişilebilir olan dergi.
Uluslararası Hakemli Dergi
Uluslararası hakemli dergi, bir editörü ya da editör kurulu olan, dünyanın farklı ülke ve üniversitelerini temsil eden ve araştırmalarıyla alanında saygınlık kazanmış araştırmacı ya da öğretim üyelerinden oluşan bilim ya da danışma kuruluna sahip olan ve bilimsel araştırmaların sonuçlarını yayımlamayı hedefleyen süreli bir dergi grubudur.
Uluslararası Dergi Özellikleri
Editör ve hakem kurulu üyelerinin farklı ülkelerde aynı dili konuşan/yazan kişilerden oluşması,
Derginin, uluslararası düzeyde kabul edilirliği onaylanmış belirli bir resmi dili üzerinden yayın yapması,
Gönderilen makalelerin nihai yayımı konusunda, hakem raporlarının içeriği ve önerisine göre editör ya da editör kurulu tarafından nesnel ölçütlere göre karar verilmesi,
Derginin, yayın yapıldığı dili kapsayan alanda dünya genelinde okuyucuya periyodik olarak ulaştırılması (Kaynak:ulakbim.tubitak.gov.tr)
AKADEMİK DERGİ NASIL KURULUR?
Son döneme kadar akademik dergiler daha çok basılı olarak çıkarıldığı için dergi çıkarma süreçleri biraz daha zor ve resmi prosedürler biraz daha fazlaydı diyebiliriz. Dergi kurulumu, ISSN kaydı, makale değerlendirme yazılımlarının çok gelişmemiş ve pahalı olması, baskı ve dağıtım hizmetlerinin ciddi maliyet gerektirmesi gibi hususlar geçmiş dönemlerde dergi çıkarmanın en büyük zorluklarındandı. Bugün gelinen noktada dergi kurulumu, ISSN işlemleri, makale değerlendirme süreçleri, dergilerin yayımlanması gibi hususlar dijital ortamlarda zahmetsizce ve daha az maliyetle gerçekleştirilebilmektedir. Akademik Dergi kurulumu işlemleri için OJS Dergi Sitesi üzerinden profesyonel destek alabilirsiniz. OJS ile örnek olarak hazırlanmış OJS Demo sayfasını inceleyebilirsiniz.
Akademik dergi kurmak için hangi niyet, adım ve işlemler gerekir?
-
Dergi kurulum ve yayın süreçlerini birlikte yürüteceğiniz bir ekip kurun. Hakem değerlendirme süreçleri hariç tek başına dergi yöneten kişiler olduğunu da ifade etmeliyim.
-
Derginiz için bilimsel alan veya alanlar belirleyin. Örnek: Eğitim ve Öğretim, Eğitimde Teknoloji, Ulusal tarım Çalışmaları, Okulöncesi Eğitim…
-
Derginiz için bir isim belirleyin. Örnek: Ulusal Eğitim Dergisi, Uluslararası Akademik Etik Dergisi, Ekonomik Yenilikler… Bu isimleri farklı diller için de düşünebilirsiniz.
-
Derginizi yayımlayabileceğiniz bir domain (alan adı) ve hosting satın alın. Derginin yayın yapacağı sunucunun özellikleri özellikle Açık Dergi Sistemini açısından önemli. Bu konuda OJS ile uyumlu çalışan paketleri önerebilirim.
-
Derginizin hakem değerlendirme ve yayın süreçlerini yönetebileceğiniz bir dergi yönetim sistemi edinin. Bu konuda en iyi dergi yönetim sisteminin Open Journal System - OJS (Açık Dergi Sistemi) olduğunu söyleyebilirim. OJS açık kaynak kodlu, ücretsiz bir yazılımdır ve dünyada 10 binlerce dergi tarafından kullanılmakta ve sürekli geliştirilmektedir. Detaylı bilgi için Açık Dergi Sistemi - Open Journal Systems (OJS) konulu yazımı okuyabilirsiniz.
-
Dergi için domain adı ve hosting aldığınızı, OJS dergi sistemini kurduğunuzu veya kurdurduğunuzu varsayarak bundan sonraki işlemleri anlatmaya devam ediyorum. Dergi için domain ve hosting alımı, dergi sisteminin kurulumu sürecini kendiniz yapabilirsiniz. Ancak yeterli bilgiye veya zamana sahip değilseniz bu konuda teknik destek almanızda fayda var.
-
Artık derginiz hazır, belirlediğiniz alan adı üzerinden çalışır durumda diyelim. Sıra ISSN işlemine geldi ancak burada önemli bir husus söz konusu: Herhangi bir derginin; basılı versiyonu için ilk sayı basılmadan önce, elektronik versiyon için ise en az 5 makale içeren ilk sayının yayımlanmasından sonra ISSN başvurusunda bulunulur.
- Not: Kültür Bakanlığından alınan ulusal ISSN'nin uluslararası ISSN'ye aktarılması/kaydedilmesi Kültür Bakanlığı tarafından gerçekleştirilir. Bunun için ise derginin 1 yılını doldurmuş olması gerekiyor.
- Uluslararası ISSN kontrolü için https://portal.issn.org/ sayfasını kullanabilir, ISSN kaydınızın uluslararası alanda görünüp görünmediğini kontrol edebilirsiniz.
-
Derginiz ve siteniz artık hazır olduğuna göre derginizi duyurabilir akabinde makale başvuruları almaya, hakem değerlendirme süreçlerini işletmeye ve uygun görülen makaleleri yayımlamaya başlayabilirsiniz. İlk sayıyı yayımladıktan sonra ISSN başvurusunda bulunabilirsiniz. Dergi adında herhangi bir değişiklik olması durumunda, uluslararası bir kural olarak, yeni dergi adı için yeni bir ISSN alınmalıdır. Bunu düşünerek derginizin ismi konusunda son kararı vermiş olarak ISSN başvurusunda bulunmalısınız.
-
Dergi için ISSN/e-ISSN başvuru işlemleri derginin yayımcısı olan birim, fakülte, enstitü tarafından veya bireysel olarak (gerçek kişi) yapılabilmektedir. “Yazar Yayımcı” yani “Gerçek Kişi" olarak başvuru yapıldığında ek bilgiye gerek duymadan sadece kimlik bilgileri ile başvuru yapılabilir. Bu işlem için Yayın Standartları ve Derleme Bilgi Sistemine https://ekygm.gov.tr adresi üzerinden e-devlet kullanıcı hesabıyla giriş yapın.
- Yukarıdaki resimden de göreceğiniz gibi bir sayfa ile karşılaşacaksınız. Buradaki menülerden ISSN İşlemleri > ISSN Başvuru Formunu tıklayarak başvuru sayfasına gelebilirsiniz. Bu sayfadaki formu derginizi dikkate alarak doldurmanız gerekmektedir. ISSN başvuru işlemleri öncesi yayın yapacağınız sitenin hazır olması ve bir sayının yayımlanmış olması gerekmektedir. Çünkü başvuru esnasında Elekronik Yayın Tipi, Elektronik Yayının URL, Elektronik Yayının Epostası, Kullanıcı Erişim Türü gibi bilgiler sorulmaktadır. Yardım konusunda detaylı bilgiye bu bağlantı aracılığıyla ulaşabilirsiniz.
- Artık ISSN’niz de hazır.
- İlerleyen süreçlerde yani yayın yaptıkça, derginiz tanındıkça çeşitli dizinlere başvurabilirsiniz. Ulusal ve uluslararası dizinlerin farklı kriterleri bulunmaktadır. Örneğin TR Dizin’de yer almak için gerekli kriterleri (TR Dizin Dergi Başvurusu İçin Ön Koşullar) sağlamış olmanız gerekmektedir.
Akademik ve bilimsel bir dergi kurmak ve yayın yapmak için gerekli temel adımları özetleyelim:
-
Dergi adı ve alanını belirle
-
Editör/editör yardımcısı ve hakemleri belirle
-
En az bir sayı yayımla
-
ISSN başvurusunda bulun
SORULARINIZ OLURSA YORUM BÖLÜMÜNE YAZABİLİR, İLETİŞİM SAYFASINDAKİ BİLGİLER ARACILIĞI İLE BANA ULAŞABİLİRSİNİZ.
Ayrıca sık sorulan bazı sorulara TRDİZİN tarafından verilen cevaplar aşağıdaki gibidir:
Alan indeksi nedir?
Alan indeksi, belirli bir konu alanında, seçim kriterleri ile yayın kabul eden ve yayınların en az bibliyografik bilgilerinin verildiği (makalelerin/kitapların/tezlerin künyelerinin ve kimi zamanda özetlerinin yer aldığı) indekstir.
Sociological Abstract, Psychological Abstract, Library and Information Science Abstract, ERIC, Index Medicus/Medline, PUBMED, Geobase, PsycInfo, Chemical Abstracts, Food Sciences and Technology Abstracts, MathSci, Biological Abstract, CAB, Engineering Index alan indekslerine örnektir.
Bir derginin hakemli dergi olması için ne gerekir ?
Hakemli bir dergi, hakem (akran) değerlendirme sürecinden geçmiş makaleler içerir. Yayınlanması için dergiye gönderilen yazılar, yayına kabul edilmeden önce bilimsel ve içeriğe yönelik olarak alanında yetkin en az 2 uzman tarafından tarafsız olarak değerlendirilir. Hakemlerin değerlendirmeleri ile görüş ve yorumlarını içeren raporlar doğrultusunda makalenin yayınlanıp yayınlanmayacağına dair karar verilmesi esasına dayanır.
Bir derginin uluslararası olması için ne gerekir ?
TR Dizin Komite üyelerinin önerileri doğrultusunda bir derginin uluslararası olması için Dergi, uluslararası veri tabanlarından/dizinlerden erişilebilir olmalıdır. Makalelerde yabancı dilde Öz bulunmalıdır.
Bir ciltteki makalelerin en az 1/3’ü yabancı dilde olmalıdır.
Bir ciltteki makale yazarlarının 1/3’ü yabancı yazarlardan oluşmalıdır (Uluslararası Yazar Katkı Oranı). Makalenin yurtdışı adresli kabul edilebilmesi için yazar adresi yurtdışı olmalıdır.
Dergi editörler kurulu kimlerden oluşmalıdır?
Baş Editör / Editör: Derginin akademik içeriğinden sorumludur. Baş editör, aynı zamanda yazı işleri müdürü olarak kabul edilir.
Derginin genel stratejisini yönetmek (uygun olduğu şekilde yayıncı ve toplumla işbirliği içinde),
Sürdürülebilir ve zamanında yayın akışını sağlamak için gönderilen makaleleri gözden geçirmek ve bunlara karar vermek,
Derginin elçisi olarak hareket etmek, içeriği devreye almak ve uygun şekilde gönderimi sorgulamak temel sorumluluklarıdır.
Yardımcı Editörler: Dergi kapsamı ve konu alanlarına bağlı olarak birden fazla yardımcı editör olabilir.
Dergi ile ilgili çalışmalarda Baş Editöre yardımcı olmak,
Değerlendirme sürecinde makalelere konu editörü atamak, gerektiğinde konu editörlüğü yapmak,
Konu editörlüğünü üstlendiği makalelere hakem ataması yapmak ve makalelerin değerlendirilmesini sağlamak temel sorumluluklarıdır.
Bölüm Editörleri: Belirli makale türlerini incelemekten sorumlu editörlerdir. Çoğu zaman, bu editörler kendilerine atanan yazılarla ilgili son kararları verirler, ancak baş editör tüm bölümler için kararları gözden geçirmek isteyebilir.
Konu alanlarına göre yıllık yayın periyodu ne olmalıdır?
Diş Hekimliği, Eczacılık, Sağlık Bilimleri alanındaki dergiler yılda en az 3, Mühendislik, Temel Bilimler, Veterinerlik, Ziraat alanındaki dergiler yılda en az 2, Sosyal ve Beşeri Bilimler alanındaki dergiler yılda en az 1 sayı yayımlamalıdır.
Editoryal Süreç Yönetimi - Kitap ve Kitap Bölümü Yazımı işlemleri için Açık Dergi Sistemini kullanabilir miyim?
Açık Dergi Sistemi doğrudan akademik dergilerde makale yayını amacıyla geliştirildiği için bir çok açıdan kitap yayını hususundaki ihtiyaçları da karşılamaktadır. Ancak kitap, kitap serileri, e-kitaplar, e-kitap şeklindeki raporlar, kitap bölümleri vb. çalışmalar için editoryal süreç farklılık arz edebilmektedir. Örneğin dergilerde sadece hakemlik sistemi varken, kitap veya kitap bölümleri için İç (dahili) ve dış (harici) değerlendirme söz konusudur. Kitapların meta verileri ile dergilerin meta verileri farklılık arz etmektedir. Bu ve bunlara benzer çeşitli durumlar kitap yayın süreci için geliştirilmiş olan OJS ile bir çok konuda benzerlik gösteren Open Monograph Press isimli editoryal süreç yazılımını kullanmalarını tavsiye ederim.
Kitap veya kitap bölümü yayın süreci ve editoryal işlemler için bir yazılıma ihtiyacınız varsa "Editoryal Süreç Yönetimi - Kitap ve Kitap Bölümü Yazımı Yönetim Sistemi" konulu yazımı okuyabilirsiniz.
FAYDALI OLMASI DİLEĞİYLE…
